Is de schedel van de middeleeuwse bedevaarten naar Noordwijk gevonden?
Op 11 juni 2018 zijn bij een opgraving door IDDS Archeologie en Bouwhistorie in de toren van de Oude Jeroenskerk in Noordwijk Binnen twee schedels gevonden. Door de initiatiefnemer Harrie Salman werd vermoed dat de eerst gevonden schedel de schedel van St. Jeroen was die bij de Reformatie in 1572 is verdwenen.
Deze schedel werd op aanwijzing van de paragnost Chris Zoet op een diepte van ca. 1 m tegen het fundament van de toren gevonden. De tweede schedel lag dieper en op enige afstand van de eerste schedel. Het betrof hier een schedel met onderkaak en halswervels van een skelet dat in de gebruikelijke west-oost richting was begraven.
Onderzoek naar de geslachtskenmerken en leeftijd
Onderzoek in het fysisch-antropologische laboratorium van de Universiteit van Leiden heeft uitgewezen dat de eerste schedel mogelijk van een mannelijk persoon is die bij zijn dood ouder dan 35 jaar is geworden. De tweede schedel vertoont vrouwelijke kenmerken en is van een persoon die bij overlijden een geschatte leeftijd tussen 36 en 49 jaar had.
Toestand van de schedels
Het aangezicht van de eerste schedel was broos en is uit elkaar gevallen. In de bovenkaak waren nog wel enkele tanden en kiezen aanwezig. De tweede schedel is goed geconserveerd en alle tanden en kiezen zijn nog aanwezig.
De ouderdom
Het Centrum voor Isotopenonderzoek van de Universiteit van Groningen heeft de ouderdom van de schedels bepaald door middel van een analyse van het koolstof in de kiezen. De man (eerste schedel) is zeer waarschijnlijk in de tweede helft van de 11e eeuw of de eerste helft van de 12e eeuw overleden, terwijl de vrouw (tweede schedel) zeer waarschijnlijk in de eerste helft van de 12e eeuw moet zijn overleden.
De herkomst
Op basis van het daterende onderzoek is de eerste schedel “zeer waarschijnlijk niet van St. Jeroen”, aldus het onderzoeksrapport. De monnik St. Jeroen uit Schotland is volgens de overlevering in 856 in Noordwijk door de Vikingen onthoofd. Rond 1311 werd bij graafwerkzaamheden bij het altaar een schedel gevonden waarvan men aannam dat dit zijn schedel was. Deze vondst heeft tot de bedevaarten naar de St. Jeroenskerk geleid, die Noordwijk groot en welvarend hebben gemaakt.
Het kan echter worden betwijfeld of dit wel de schedel van St. Jeroen was. De kerk was immers in de 12e eeuw vergroot, zodat het genoemde altaar buiten het oorspronkelijke kerkgebouw lag en mogelijk boven een gedeelte van de begraafplaats stond. De in 1311 gevonden schedel kan daarom uit het graf van een dorpsbewoner afkomstig zijn geweest. De ouderdom van de opgegraven eerste schedel (de tweede helft van de 11e eeuw of de eerste helft van de 12e eeuw), maakt het mogelijk dat dit de rond 1311 gevonden schedel van de bedevaarten is geweest.
De tweede schedel lag in een graf dat bij de bouw van de toren (rond 1200) intact is gebleven. Voor de bouw van de toren maakte deze locatie ook deel uit van de begraafplaats. De schedel van de bedevaarten
De schedel die van St. Jeroen zou zijn, werd vanaf de vroege 14e eeuw als relikwie vereerd en jaarlijks op 17 augustus, de feestdag van St. Jeroen, in processie door het dorp gedragen. De Reformatie maakte hieraan een eind. Sinds 1572 is deze schedel verdwenen. Al enkele eeuwen doet het verhaal de ronde dat de toenmalige pastoor van Noordwijk de schedel in de toren heeft verborgen.
De op 11 juni 2018 gevonden eerste schedel zou deze belangrijke bedevaartsschedel kunnen zijn. Hiervoor pleit de plaatsing van deze losse schedel tegen het fundament. Dit was exact op de plaats die de paragnost Chris Zoet had aangewezen en waar volgens hem de pastoor in 1572 de schedel van St. Jeroen (in feite: de schedel die als de schedel van St. Jeroen werd vereerd) heeft begraven.
Het bewijs is hiermee niet geleverd. Het zou wel de oplossing zijn van het raadsel van de verdwenen schedel van de bedevaarten, die niet van de sint was maar vermoedelijk van een onbekende Noordwijker uit de 12e eeuw.
Het college van burgemeester en wethouders heeft veel waardering voor het onderzoek en wat het heeft opgeleverd: aandacht voor de eigen cultuur en voor de ontstaansgeschiedenis van Noordwijk. Op 28 augustus heeft het college besloten het project te steunen met € 3000,- voor het wetenschappelijke deel van het onderzoek. Cultuur wethouder Marie José Fles rekent erop dat de schedels, botten en botresten een mooie plek in de toren krijgen, opdat ze het eigen verhaal van Noordwijk kunnen blijven vertellen.
Foto 1: De vondst van de eerste schedel
Foto 2: De archeologe Yolande Meijer met de eerste schedel
Foto 3: Harrie Salman, wethouder Marie José Fles en burgemeester Jan Rijpstra met de eerste schedel.
De eerste schedel.
Tekst Harry Salman, 2018
Foto 4: De tweede schedel
Tekst: Harrie Salman. 2018
